Oğlunun faciəli ölümünə dözə bilməyən böyük sənətkar ömrünün son anında “Daşqın!” deyə keçinib

“İnsan həyatın mənasını anlamağa başlayanda həyat qurtarır” deyirlər. Azərbaycanın ən məşhur aktyorlarından biri, Xalq artisti, "Şöhrət" ordeni laureatı Həsənağa Turabov da artıq ömrünün müdrik çağına çatmışdı. 67 yaş əslində böyük rəqəm deyil, amma o, dolu bir ömür yaşamışdı. Tamaşaçı məhəbbəti, filmlərdəki və tamaşalardakı baş rollar, Milli Dram Teatrdakı 14 illik hakimiyyəti və heç nə onu təbindən çıxara bilməmişdi.

Şəxsiyyətində də bir ağayanalıq vardı Həsənağa Turabovun. Buna görə dostları ona sadəcə “Ağa” deyə müraciət edirdilər. Əslində isə onun adı heç Həsənağa deyil, Həsəndir. “Ağa”nı tay-tuşları böyük hörmət mənasında əlavə etmişdilər.

O, komik rolları da, dramatik rolları da eyni ustalıq və təkrarsızlıqla oynayardı. Məsələn, “Yeddi oğul istərəm” filmindəki Gəray bəy obrazı. Bu məşhur filmə 1970-ci ildə çəkiləndə Həsən Turabovun 32 yaşı vardı. Cavan idi, amma bu çətin rolun öhdəsindən uğurla gəlmişdi. Azsaylı aktyorlardan idi ki, teatrda da kinodakı kimi uğurla çıxış edirdi.

Yaxın dostu kinorejissor Eldar Quliyev deyir ki, Həsənağanı özbək, qırğız, qazaxfilm çox dəvət edirdi. Amma getmirdi. Yəqin o daha çox tanınardı: “Onu bütün filmlərimdə, hətta epizodda da olsa oynadardım. Məsələn, “Gümüş göl əfsanəsi”. Ssenarini gətirirdim ki, bax özün seç, hansını xoşlasan səni çəkəcəyəm. O qədər böyük aktyor idi ki! Daha çox komediyada oynamağı arzulayırdı. Heç qəbul etməzdi ki, mən dramatik aktyoram. “Bəyin oğurlanması”na öz arzusu ilə çəkilib və əla da obraz canlandırıb. “Nə gözəldir bu dünya” filmində kiçik müstəntiq rolunu seçdi. Dedi artıq əvvəlki Həsənağaya deyiləm. Yaşlanmışam və xəstəyəm, bu obraz balaca da olsa, 2 günə çəkiləcəyəm. Razılaşdım. Amma bilirsiniz, o aktyor idi və sənətkar idi, bütün xəstəliyini unutdu, bircə günə çəkilişi bitirdi”.

Turabov o qədər nəhəng aktyor idi ki, ona ağır dramatik rol olan Gəray bəyi də, fağır Kəbirlinskini də, qoçaq Qaçaq Nəbini də, filosof Mirzə Cəlili də və özündən razı rejissorun komik rolunu oynamaq da, ümumiyyətlə hər dəfə yeni obraz, yeni şəxsiyyət yaratmaq çətin deyildi. Hər bir rolda tamaşaçını inandırmaq, Turabov olsa da, bu rolda daha fərqli bir personaj olduğunu göstərmək, usta aktyor işini görmək, bununla bərabər öz çəkisini saxlamaq hər insanın işi deyildi.

Bir aktyor kimi o, öz sənətinin zirvəsinə çıxmışdı. Amma onun taleyində aktyorluqdan başqa, direktor olmaq da vardı. Onu bu vəzifəyə layiq görsələr də, əslində, çoxlarının həsəd apardığı bu ağır, məsuliyyətli rəhbər iş onun sağlamlığını geri saldı.

Rejissor Mərahim Fərzəlibəyov deyir ki, Qorbaçov yenidənqurma sistemində hər şeyi dəyişdi. Artıq rəhbəri kollektiv özü seçirdi. Teatrda da direktor vəzifəsinə 2 namizəd vardı. Həsənağa Turabov və Məlik Dadaşov. Kollektiv Turabovu seçdi: “Düşünürəm ki, bu onun yaradıcılığına dəyən zərbə idi. İnzibati iş onun vaxtı və səhhətini əlindən alırdı. Şəfiqə xanım, Amaliya xanım, Fuad Poladov onu qəbul etmədi deyə başqa teatrlara getdilər”.

Eldar Quliyev: – Yaxşı ki, o teatra gəldi, o an o gəlməsə idi teatr dağıla bilərdi. Çünki aktyor aləmində Həsənağanın böyük nüfuzu vardı. O qoymadı teatrı dağılmağa. Kinoda çəkilirdi, amma teatrın aşiqi idi. «Öz ərizəsi” ilə teatrdan, işdən azad olunması ona yer eləsə də, o, özünü tox tutdu. Turabov bu zərbəni uddu. Həzm edə bilməsə də. Vaxtilə belə münasibət milli teatr və kino sənətimizin inkişafında misilsiz xidməti olan Adil İsgəndərovdan və 10-larla aktyordan yan keçməmişdi. Növbə artıq Turabova çatmışdı. Özü də deyirdi ki, aktyor kimi teatrdan uzaqlaşmaq onun üçün çox çətin idi. O etiraf edirdi ki, “mənə heç kim get deməyib. Özüm inciyib ərizəmi yazıb getmişəm.

Tanrı Həsənağa Turabova hər şey vermişdi: gözəl ailə, Daşqın, Yalçın və Sevinc adlı 3 övlad. Qızı Sevinc Turabova Fuad Poladovun baş rolda oynadığı “Hamlet” tamaşasına atası ilə birgə getdiyini xatırlayır: “Atamla anam bir məktəbdə oxuyub, o vaxtdan bir-birilərini sevib, 26 yaşında evləniblər. Anamı verməyiblər əvvəl ona ki, artistdir. Anam qısqanc deyildi, qısqanc mən idim. Qadınların ona salam verməyinə dözə bilmirdim. Atamı dəhşət sevmişəm”.

Məşhur aktyorun şəxsi həyatında da hər şey yaxşı gedirdi, ta 1997-ci ilin mart ayınadək. 59 yaşının girəcəyində dəhşətli xəbər dolu zəng onun həyatını məhv etdi. Atası ilə birgə “Mənim ailəm, mənim uşaqlarım” filminə çəkilmiş Daşqın Turabov öldürülmüşdü. Sevinc Turabova bu hadisəni belə xatırlayır: “Daşqın 8 Mart günü anamla məni təbrik edib dedi ki, Siyəzənə gedir. Narkomaniyaya qarşı Mübarizə İdarəsinin həmin rayonda rəisi idi. Polis kapitanı idi. Dedi ki, martın 17-də mənim ad günümə gələcək. Atamın ad günü isə aprelin 4-ü idi. Martın 10-da səhərə yaxın zəng elədilər ki, Daşqını güllə ilə vurublar, tez Siyəzənə həkim göndərin. Bu səksəkə indi də bizdə qalıb, saat 4-də səksənib oyanırıq. Atam dostlarına zəng vurmaq istəyəndə dedilər ki, keçinib. Biz səhəri ümidlə gözləyirdik ki, məlumat səhv olsun. Əmimgil səhəri atamı getməyə qoymadılar, halı pis idi. İş başında narkomanı tutmağa gedəndə güllə ilə vurmuşdu, o adama 15 il verdilər. O gündən atam sanki yox oldu, kimsə ona təsəlli verə bilməzdi. Daşqının ölümü bizi dayandırdı. Atam ağlaya da bilmirdi, ürək xəstəsi oldu, İranda ürəyində şuntlama əməliyyatı apardılar. Bizdən gizli qəbir üstünə gedirdi. Nitqi yox idi, gözləri ilə danışırdı. Elə ağır dərd idi ki!”.

Mərahim Fərzəlibəyov: –Mən Turabovun son günlərini susmuş xatırlayıram. O donmuşdu, sanki daşa dönmüşdü. Oğlunun faciəli şəkildə ölümü sındırdı onu. Ürəyində gəzdirə bilmədi dərdi, ürək dözmədi.

Bir tərəfdən alan Allah digər tərəfdən pay verir. Yaradan Həsənağanın yaralı ürəyini ovutmaq üçün elə həmin 1997-ci ildə ona təsəlli göndərdi.

Sevinc Turabova: –Atama Allah mənim oğlumu hədiyyə göndərdi. Oğlumun soyadını Turabov, adını Daşqın qoyduq. O, yer üzündə nə istəsəydi atam ona alırdı. O, nə edirdi onun xoşuna gəlirdi.

Eldar Quliyev: –Kimi görürdü cibindən çıxarıb nəvəsinin rəsmlərini göstərirdi ki, o, böyük rəssam olacaq.

Turabovu görəndə, ömrünün son illərini yaşayan bu böyük sənətkarın çuxura düşmüş gözlərinə baxanda Ramiz Rövşənin “Dünyayla barışmaq ona boyun əymək deyil, onu bağışlamaqdır” fikri yadıma düşürdü. Əslində dərdlinin təbəssümü bizə göz yaşından çox əzab verir. Xüsusən bu insan bir zamanlar olduqca yaraşıqlı, kadrlarda, gözümüz önündə yaşlanan böyük sənətkardırsa, bu əzab ikiqat olur. Ən böyük bədbəxtlik ona dözə bilməməkdir. Artıq sınmış ürəyə heç nə kömək edə bilməzdi. Onun ürəyi tamamilə tutulmuşdu. Müalicə üçün isə pul lazımdır. Əqidəsinə, ağalığına xələl gəlməsin deyə ürəyində aparılan əməliyyata pul tapmaqdan ötrü o, heç kimə, nə dövlətə, nə dostlarına ağız açmadı. Sakitcə elə ağayana şəkildə ozünəməxsus olan bağını satdı.

Dostu Maqbet Bünyadov: - İrandakı əməliyyat çox təhlükəli idi. Özü dilindən kağız yazıb əməliyyata girdi. Qardaşı Aydın, mən, özü və səfirimiz Abbas müəllim o kağıza qol çəkdik. Uşaqlarını getməyə qoymamışdı. 16 gün qaldıq orada. Əməliyyat çətin keçdi, 8 saat çəkmişdi. Burada işbaz adamlar onu aldatmışdı, 6000 dollar almışdılar, amma əməliyyat 3400 manata başa gəldi. Məndən çox xahiş eləmişdi ki, bu barədə heç kimə heç nə deməyim. Rasim Ocaqov, Eldəniz Zeynalov ona baş çəkməyə gəldi. Ürəyi 4 yerdən tutulmuşdu - 70 faiz. Amma əməliyyat uğurlu alındı, bu əməliyyatdan sonra 4 il yaşadı. İçməyi ona qəti şəkildə qadağan etmişdilər, amma o, tərgitmədi. Depressiyada olanda içirdi. Yalandan deyirdi ki, çaxıra icazə veriblər, 100 qramla heç nə olmaz. Siqareti azaltmışdı, amma çəkirdi. Özünü sındırmazdı.

Hindlilərdə belə bir məşhur məsəl var. Deyirlər ki, sən dünyaya gələndə hər kəs sevinirdi, təkcə sən ağlayırdın. Həyatını elə yaşa ki, sən həyatdan köçəndə hər kəs ağlasın, qəmlənsin. Sən isə üzündə təbəssüm, rahatlıqla həyatdan gedə biləsən. Bu qəbildən olan insanların siyahısında Həsən Turabov da var. Ölüm onun nurlu simasına sonuna qədər ümidsizlik və kədər cizgiləri hopdura bilmədi. O, bütün filmlərində ayaq üstündə dayanaraq dünyasını dəyişib. Həyatda da belə oldu. O, elə ağayana şəkildə də dimdik, ayaq üstündə ölümü qarşıladı.

Maqbet Bünyadov: –Onun nəbzini tez-tez ölçürdüm. Axırıncı dəfə dedi ki, lazım deyil.

Sevinc Turabova: - Fevralın 23-də məndən hədiyyə gözləyirdi. Ayın 22-də dedim ki, sabah açılsın, gedib hədiyyə alacağam. Oturmuşdu kresloda. Anamı çağırdı ki, ölsəm məni Fəxri Xiyabanda yox, Daşqının yanında dəfn etsinlər. Qalxdı ayağa, Daşqın deyə çağırdı. Elə bildik oğlumu çağırır. Divara söykənmişdi, ayaq üstündə idi. Oğlum yanına qaçdı ki, “nədi baba?”. Sonra babasının tərpənmədiyini görüb qışqırdı. Yaxınlaşdım ki, ayaq üstə divara söykənmiş vəziyyətdə keçinib. Amma üzündə təbəssüm vardı. Hələ də anlamıram ki, atam o məqamda oğlum Daşqını çağırdı, yoxsa öz oğlu Daşqını?!