“Ötən il Qazaxıstan üçün yeni tarixi bir dövr olub. Milli siyasi praktikada ilk dəfə milli gündəmdəki əsas və məsuliyyətli məsələsi olan hakimiyyətin tranziti həyata keçirildi. Bunun yekunlaşdırıcı məqamı prezident seçkiləri olub ki, bu seçkilərdə Kasım-Jomart Tokayev ictimai etimad mandatını qazanıb. Beləliklə, o, sadəcə qanuni seçilən dövlət başçısı deyil, həm də xalq elektoral nüfuzunu da qazanmış olub. Ölkə yeni ümid və gözləntilərlə dolu yeni bir tarixi mərhələyə qədəm qoyub. Eyni zamanda, ali hakimiyyət dəyişikliyi ilə bağlı ilk təcrübə Prezident Kasım-Jomart Tokayevin fəaliyyətinə individual diqqətini gücləndirir. Bu da, təbiidir, çünki ölkə sonrakı inkişaf trayektoriyasını qoyulduğu bir dövrdə tarixin mühüm bir hissəsini yaşayır. Bundan əlavə, Qazaxıstandakı proseslərə və ölkənin dünya arenasındakı hərəkətlərinə beynəlxalq diqqət əhəmiyyətli dərəcədə artdı”.
Bu sözlər Qazaxıstan səfiliyindən Hafta.az-a daxil olan məqalədə deyilir. Qeyd edilir ki, 12 iyun 2019-cu ildə Kasım-Jomart Tokayev dövlət başçısı vəzifəsini rəsmən icra etməyə başlayıb və ilk olaraq əsas fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirib, dövlət aparatının işində prioritetləri təyin edib. Təcrübəli menecer dərhal dövlət siyasətinin aydın bir xəttini cızıb, xarici siyasətin varisliyini təsdiqləyib və hətta andiçmə zamanı Qazaxıstanın birinci prezidenti – Elbası Nursultan Nazarbayevin strateji proqramlarını həyata keçirməyə davam edəcəyini bildirib. Bütün yeni təşəbbüslər isə konkret və effektiv olacaq.
Məqalədə yazılır ki, bu bir il ərzində Prezident Tokayev hakimiyyətin tranziti üçün əsas şərt olan yumşaq və sabit ötürülməsini təmin edib. Bir tərəfdən o, hazırkı dövlət kursunu həyata keçirməyə davam edir, digər tərəfdən isə təkamül inkişafını təmin edən yeni bir təkan verib. Nursultan Nazarbayev ümummilli lider olaraq Prezident Tokayevi hərtərəfli dəstəkləyir. Hakimiyyətin davamlılığını təmin edərək, Qazaxıstanın ikinci lideri, cəmiyyətlə dialoqa, fikir plüralizmi və fikir müxtəlifliyinə əsaslanan dövlət inkişafı üçün yeni bir vektorun təməlini qoyur.
“Qazaxıstanda siyasi tranzit dövrü qlobal dəyişikliklər və transformasiyalar dövrünə təsadüf edib, bu da Qazaxıstanın yeni liderinin hərəkətlərində də öz izini qoyub. Qazaxıstan, yalnız öz yolu ilə getmək deyil, həm də ölkənin beynəlxalq öhdəlikləri nəzərə alınmaqla tərəfdaşlarla bütün razılaşmaların dəyişməzliyini, mövcud inkişafda sabitliyi nümayiş etdirilməsi və yeni nailiyyətlərin üfuqlarına çatması kimi vəzifələri ilə üzləşdi” deyilən məqalədə bildirilir ki, dəyişkən reallıqlarda, Kasım-Jomart Tokayev, Qazaxıstanın dövlət inkişafının ümumi strategiyasını qorumaq lazım olduqda yeni iş formaları axtarmalı oldu. Belə ki, 2019-cu il qlobal tendensiyaların və siyasi və iqtisadi proseslərin desinxronizasiyasının nəticəsi olan qlobal etiraz meylini davam etdirib. Müəyyən mənada Qazaxıstan yol ayrıcısındadır, çünki gələcək inkişafın gedişi hakimiyyətin hərəkətlərindən asılı idi. Prezident Kasım-Jomart Tokayev, rasional dialoqa əsaslanaraq, “təzyiqin artırılması” kimi sadə bir cavab modelindən imtina edib. “Eşidən dövlət”, “fərqli fikirlər - vahid millət” və “uğurlu iqtisadi islahatlar ölkənin ictimai-siyasi həyatını modernləşdirmədən mümkün deyil”, “Güclü prezident - nüfuzlu parlament - hesabatlı hökumət” kimi yeni daxili siyasi paradiqmalar elan olunub.
Məqalədə deyilir ki, yeni dövrə uyğun olaraq, siyasi mədəniyyətə yeni mexanizmlər gətirilib. Dövlət internetin bloklanması, etirazların zorla dağıdılması praktikasından imtina edib və ölkə şəhərlərində mitinqlər üçün icazəsi olan sahələr müəyyən edilib. Tam dialoqa və səbirli ünsiyyətə əsaslanan şüurlu güc ölkənin siyasi məkanında yeni bir trendə çevrilməkdədir.
“Dünya bir yerdə dayanmır, bu gün kommunikasiyalar sahəsi hakimiyyət və cəmiyyət arasındakı dialoqun ən vacib elementlərindən birinə çevrilir. Sosial şəbəkələrin fəal istifadəçisi olan Kasım-Jomart Tokayev operativ şəkildə və şəxsən ölkədə baş verən bu və ya digər aktual hadisələrə öz qiymətini verir. Bundan əlavə, bütün rezonans doğuran mövzularda açıq şəkildə danışır, vətəndaşları narahat edən bütün məsələləri nəzarətdə saxlamaqla, vətəndaşlara bir siqnal verir. Bunun sayəsində liderin nüfuzu artır.Dialoq və liberallaşdırma tendensiyasına baxmayaraq, Prezident Kasım-Jomart Tokayev dövlət aparatının idarə olunmasını və icra intizamını qorudu. Ölkədə getdikcə daha çox ictimai şəkildə keçirilən rəsmi tədbirlərin formatı dəyişir. Bütün bunlar idarəetmə quruluşunun davranış modelinə yeni standartlar qoyan və hakim elita üçün yeni səviyyəni müəyyən edən siyasi mədəniyyət baxımından çox vacib addımlardır” deyilən məqalədə əlavə edilir ki, ölkədə "eşidən dövlət" prinsipi elan olunub, süründürməçilik mümkün qədər aradan qaldırılıb, vətəndaşlar səlahiyyətli orqanlara birbaşa sual vermək və narahat olduqları bütün məqamlara tez cavab almaq imkanı əldə ediblər.
Məqalə bu cür davam edir: “Prezident Kasım-Jomart Tokayevin fəaliyyətində mühüm istiqamətlərdən biri dövlətə inamın artırılması və dövlət idarəçiliyinin effektivliyi idi. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün Prezident Tokayev dövlət idarəçiliyinin əsas fəlsəfəsinə çevrilən "eşidən dövlət" konsepsiyasını elan etdi. Belə ki, prezident veb saytının bazasında dövlət başçısı üçün virtual qəbul otağı yaradılıb və Prezident Administrasiyasının strukturunda dövlət başçısının köməkçisinin rəhbərlik etdiyi ictimai müraciətlərlə iş üzrə bölmə yaradılıb. Bütün səviyyədə olan rəhbərlər sosial şəbəkələrlə işləməyə başlayıb, bununla da dövlət aparatının açıqlığı və əlçatanlığı göstəriciləri xeyli artıb. Kasım-Jomart Tokayevin prezidentlik gündəliyinin əsas məqamlarından biri tanınmış siyasətçilərin, ictimai xadimlərin, iqtisadçıların və ziyalıların daxil olduğu Milli İctimai Etimad Şurasının yaradılması və fəaliyyəti olub. Milli Şuranın fəaliyyəti siyasi, sosial və iqtisadi istiqamətlər üzrə aparılır, dövlət inkişafının ən aktual və kəskin problemləri gündəmə gətirilir. Beləliklə, Qazaxıstan lideri cəmiyyətlə dialoqa və dövlətin inkişafını təyin edəcək qərarların birgə hazırlanmasına real münasibət nümayiş etdirir. Ölkə Prezidentinin iştirakı ilə keçirilən bir sıra görüşlərin nəticələrinə əsasən, dinc toplantılar haqqında qanunlara, seçkilər haqqında qanuna, "Siyasi partiyalar haqqında" qanuna təsir edən və siyasi plüralizm prinsiplərini tətbiq edən mühüm siyasi islahatlar paketi hazırlanmış və qəbul edilmişdir”.
Beləliklə, Qazaxıstan lideri cəmiyyətlə dialoqa və dövlətin inkişafını təyin edəcək qərarların birgə hazırlanmasına real münasibət nümayiş etdirir. Ölkə Prezidentinin iştirakı ilə keçirilən bir sıra görüşlərin nəticələrinə əsasən, dinc toplantılar haqqında qanunlara, seçkilər haqqında qanuna, "Siyasi partiyalar haqqında" qanuna təsir edən və siyasi plüralizm prinsiplərini tətbiq edən mühüm siyasi islahatlar paketi hazırlanıb və qəbul edilib. İl ərzində Prezident Tokayev həm əhalinin müəyyən qatlarının, həm də bütövlükdə cəmiyyətin sosial rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş bir sıra tədbirlər həyata keçirib. Ölkədə, çoxuşaqlı analara, əlil uşaqları olan ailələrə, yetimlərə, övladını itirən ailələrə, ümumilikdə 500 mindən çox insana kredit amnistiyası tətbiq edilib. Beləliklə, çətin həyat şəraitində olan vətəndaşlar birdəfəlik borcdan azad olunublar. Əhaliyə sosial dəstək sistemi inkişaf edir. Cari ildən etibarən tələbə təqaüdləri və təhsil işçiləri, mülki müdafiə orqanlarının və hüquq mühafizə orqanlarının işçiləri kimi dövlət sektorunda fəaliyyət göstərənlərin maaşları artıb. Prezident Kasım-Jomart Tokayevin prinsiplərindən biri belədir: yalnız sabitlik vacib deyil, ölkənin hər bir vətəndaşının özünü təhlükəsiz hiss etməsini təmin etmək lazımdır. 2019-cu ildə insan hüquqlarının və ictimai təhlükəsizliyin qorunması sistemini gücləndirilməsi üçün Qazaxıstan lideri xalqına müraciətlərində narkotik ticarəti, zorlama, insan alveri, brakonyerlik və digər cinayətlərə görə cəza tədbirlərinin sərtləşdirilməsini tələb edib. Ölkə başçısının xahişi ilə Parlament Məclisi bu sahələrdə bir sıra vacib qanun dəyişikliklərini qəbul edib. Bu cinayətlər xüsusilə ağır cinayətlər kimi təsnif edilib və sərt cəzalandırılacaq. Narkotik maddələrin qanunsuz istehsalı və satışı 15 ilədək azadlıqdan məhrum edilməsi ilə cəzalandırılacaq. Zorlamaya görə cəza müddəti 8 ildən 20 ilə qədər artırıldı və ya ömürlük azadlıqdan məhrum edilməsi tətbiq ediləcək. İnsan alverinə görə cəza müddəti 7 ildən 12 ilə qədər artırılıb. Bütün bu tədbirlər xalqın K.Tokayev kursuna olan dəstəyinin əsaslarını xeyli möhkəmləndirir. Tranzitdən sonrakı ilk aylar böyük müzakirələrin, emosiyaların və gələcək üçün gözləntilərin dövrü idi. Dövlətdəki bütün proseslərə təsir edən siyasi tranzitlə yanaşı, il ərzində sanki Qazaxıstan dövlətçiliyinin möhkəmliyini bilərəkdən sınamış bir sıra böhran vəziyyətlər meydana gəlib. Bütün bu hadisələr Qazaxıstanı daha da güclü edib. Bura 2019-cu ilin iyununda 75 min nəfərdən çox əhalisi olan Arıs şəhərində infrastrukturunu faktik olaraq məhv edən köhnə hərbi anbarların partlaması hadisəni əlavə etmək olar. Kasım-Jomart Tokayev yeni şəhərin inşasına şəxsən nəzarət edib, bunun sayəsində Arıs şəhəri 3 ay ərzində yenidən qurulub.
Bura, həmçinin, 14 yaşayış məntəqəsindən 31 mindən çox insanın təxliyə edilməsinə səbəb olan Türküstan vilayətində 2020-ci ilin may ayında baş vermiş böyük daşqını əlavə etmək olar. Vəziyyət qısa zamanda nəzarətə götürülərək yerli əhaliyə dəstək verildi, yerli infrastrukturun operativ şəkildə bərpasına başlanılıb. Eyni zamanda, qonşu ölkələrdə epidemiyanın kəskin artması səbəbilə Qazaxıstanı sanki əhatə edən yeni koronavirus COVID-19-un güclü pandemiyası da daxildir. Kasım-Jomart Tokayev, Qazaxıstanın tarixində ilk dəfə elan olunan fövqəladə vəziyyət və 2 ay davam edən hərtərəfli karantin vasitəsilə qazaxıstanlıları inamla bu sınaqdan keçirib. Bu gün ölkə ən az itki ilə pandemiyadan qurtulur və tədricən fəaliyyətini bərpa edir.
Məqalədə bildirilir ki, prezidentliyə başladığı ilk günlərdən etibarən Kasım-Jomart Tokayev Qazaxıstan hökumətinə iqtisadi artımını stimullaşdırmaq, maliyyə və pul siyasətini təkmilləşdirmək, sahibkarlığı inkişaf etdirmək, yerli istehsalçıları dəstəkləmək üçün bir sıra tədbirlər hazırlamağı tapşırıb. Prezidentin diqqəti ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına, dövlət büdcəsinin gəlir hissəsinin formalaşmasına və Qazaxıstan iqtisadiyyatının enerji ixracatından asılılığının azalması məsələlərinə yönəlib.
“2020-ci ildə koronavirus pandemiyası və xammala qlobal tələbatın azalması dünyanın bütün ölkələrində iqtisadi fəallığın kəskin azalmasına səbəb oldu. Bu amillər Qazaxıstan iqtisadiyyatına, iş yerlərinin sayına və insanların rifahına təsir göstərir. Qazaxıstana təsir edən qlobal mənfi tendensiyaya baxmayaraq, ölkə biznes və daxili tələbatı dəstəkləmək üçün kifayət qədər maliyyə imkanlarına və valyuta ehtiyatlarına malikdir. Hökumət vəziyyəti ciddi nəzarətdə saxlayır, ölkədə sosial-iqtisadi sabitliyi təmin etmək üçün bütün lazımi mənbələrə malikdir. Beləliklə, Qazaxıstanın xarici valyutadakı beynəlxalq ehtiyatları bu gün 30 milyard dollardan, Qazaxıstan Respublikası Milli Fondunun aktivləri 58 milyard dollardan çoxdur” deyilən məqalədə qeyd edilir ki, xarici çağırışlara cavab olaraq, Prezident Tokayev iqtisadiyyatı sabitləşdirmək üçün bir sıra tədbirlər təşviq edir, bunun sayəsində mövcud böhran neft və qaz sektorundan həddindən çox asılı olan iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə imkan yarada bilər. AYİB 2020-ci ildə Qazaxıstanın ÜDM-nin 3 faiz azalacağını gözləyir, halbuki, Qazaxıstanda qəbul edilən iqtisadi tədbirlər nəticəsində beynəlxalq iqtisadçılar 2021-ci ildə iqtisadi artımın 5.5 faiz səviyyəsində bərpa olunacağını proqnozlaşdırırlar.
Qeyd olunur ki, prezident seçkilərindəki qələbə ilə Kasım-Jomart Tokayev hakimiyyətin tranzitinə beynəlxalq legitimliyi təmin etdi. Bütün əsas geosiyasi mərkəzlər Tokayevin qələbəsini tanıdı, ölkənin sabit və davamlı inkişafına maraq göstərdilər. Prezident Tokayev vəzifəyə gəldikdən sonra ölkənin xarici siyasətini bir daha təsdiqlədi. Dövlət başçısı ölkənin əsas geosiyasi mərkəzlərinin və strateji tərəfdaşları olan Rusiya, Çin, ABŞ, Aİ ölkələri, Orta Asiya və İslam dünyasının liderləri ilə görüşüb.
“Prezident Tokayev, Nursultan Nazarbayev tərəfindən qoyulmuş Azərbaycanla əməkdaşlıq təməllərini davam etdirərək, ikitərəfli əlaqələri genişləndirməyə səy göstərir. Qazaxıstan və Azərbaycan prezidentləri 2019-cu ilin oktyabrında Soçidə “Valday” Müzakirə Klubunun iclasında və 2019-cu ilin noyabrında Aşqabadda MDB Dövlət Başçıları Şurasının çərçivəsində görüşüblər. 56-cı Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində Kasım-Jomart Tokayev İlham Əliyevi Qazaxıstana səfərə dəvət edib. "Həqiqətən müzakirə ediləsi bir çox məsələmiz var və onları müzakirə etmək, hll etmək lazımdır, çünki həyat dayanmır. Ölkələrimiz arasındakı münasibətlərin yüksək səviyyədə olmasına baxmayaraq, yeni imkanlar ortaya çıxır ki, ortaq səylərimizlə onlardan istifadə etməliyik", - deyərək, o, qeyd edib. Çoxtərəfli formatda tərəflər digər beynəlxalq və regional təşkilatlar (BMT, MDB, TDƏŞ, ATƏT, İƏT, ECO, AQEM və s.) çərçivəsində fəal şəkildə qarşılıqlı əməkdaşlıq edirlər. Bundan əlavə, 2020-ci ilin aprel ayında Prezident Tokayev Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə “Yeni növ koronavirus pandemiyasinin (COVID-19) fəsadlarının qarşısının alınması tədbirləri” mövzusunda video konfrans formatında keçirilən Fövqəladə Zirvə Görüşündə iştirak edib. Görüşdə Qazaxıstan lideri Türk Şurasına koronavirus pandemiyasının iqtisadi nəticələrini aradan qaldırmaq üçün ortaq fəaliyyət planı hazırlamağı təklif edib” deyilən məqalədə əlavə olunur ki, bu il ərzində Qazaxıstanın 2030-cu ilədək xarici siyasətinin prioritetlərini əks etdirən yeni xarici siyasət konsepsiyası qəbul edilib. Qazaxıstanın xarici tərəfdaşlarla konstruktiv əməkdaşlıq, beynəlxalq kooperasiyaya dəstək və regional inteqrasiyanı təşviq edən ənənəvi xarici siyasət istiqamətlərindən əlavə, sənəddə qlobal təhlükəsizliyin gücləndirilməsi təşəbbüsləri də yer alıb. Yeni konsepsiyada xarici siyasətin iqtisadi tərkib hissəsinin gücləndirilməsinə çox diqqət yetirilir. Söhbət Qazaxıstanın iqtisadi potensialını reallaşdırılması və dünya bazarlarına sanksiyalar, dünya bazarlarının qeyri-stabilliyi, ticarət müharibələri və roteksionizm şəraitində sərfəli tranzit dəhlizlərinin tapılması üçün xarici şərait yaratmaqdan gedir. Yeni qlobal geoiqtisadi reallıqlarda Qazaxıstan yeni iqtisadi yerlərinin və gəlir mənbələrin axtarışında nikbindir.
Ümumilikdə, bu Kasım-Jomart Tokayevin prezidentliyinin gələcək dövrləri üçün dinamikanı müəyyən edən birinci və enerjili bir il oldu. Dövlət həm xarici, həm də daxili siyasətdə varisliyinə sadiqliyini göstərir.
