ABŞ-da aparılan hərtərəfli araşdırma əxlaqi dəyərlərin fəsildən asılı olaraq dəyişdiyini göstərir. Yeni araşdırmanı aparan komanda, tapıntıların seçkilərdən tutmuş məhkəmə qərarlarına qədər müxtəlif sahələrdə təsirinin olduğunu düşünür.
Hafta.az-ın “IFL Science”a istinadən yazdığına görə, Kanadanın Britaniya Kolumbiyası Universitetinin tədqiqatçıları Əxlaqi Əsaslar Nəzəriyyəsi vasitəsilə amerikalıların dəyərlərinin zamanla dəyişməsini izləyiblər.
Bu nəzəriyyəyə görə, beş əxlaqi dəyər var: qayğıkeşlik, ədalət, qrupa sədaqət, hakimiyyətə itaət və müqəddəslik və ya təmizlik. Dəyərlərin ilk ikisi fərdi hüquqlara diqqət yetirdiyi halda, qrup daxilində harmoniya ilə əlaqəli digər üçü birləşdirici dəyərlər kimi qəbul edilir.
Dəyərləri, mühafizəkar ideologiyaları birləşdirən; qayğıkeşlik və ədalət liberal və ya libertar dünyagörüşləri ilə əlaqələndirilir.
“PNAS” jurnalında dərc olunan araşdırma çərçivəsində il ərzində minlərlə ABŞ vətəndaşının mənəvi dəyərlərindəki dəyişikliklər onlayn sorğu vasitəsilə izlənilib. Komanda 2011-2020-ci illərdə 232975 cavab toplayıb və həftəlik məlumatları araşdırıb. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, dəyərləri birləşdirməyə verilən əhəmiyyət payız və yaz aylarında artıb. Dəyişiklik çox yüksək olmasa da, araşdırılan 10 il ərzində müşahidə edilib.
Bundan əlavə, mövsümlər arasında keçidin daha sərt olduğu yerlərdə dəyərlərin dəyişməsi daha kəskin idi.
Digər tərəfdən, fəsildən asılı olaraq qayğıkeşlik və ədalət hisslərində ciddi dəyişiklik qeydə alınmayıb. Ancaq digər üç dəyər qışda və yayda geri çəkildiyi üçün liberal dəyərlərin ön plana çıxdığını söyləmək olar.
Tədqiqatçılar tapıntıların narahatlıq səviyyələrindəki dəyişikliklərlə əlaqəli ola biləcəyini düşünürlər. Əvvəlki tədqiqatlar təhdid və ya narahat hisslərin artan assosiativ dəyərlərlə əlaqəli olduğunu göstərib.
Məqalənin baş müəllifi Dr. Mark Şaller əlavə edir: “Biz qeyd etdik ki, narahatlıq səviyyələri yaz və payızda pik həddə çatır, bu, ictimaiyyətin birləşdirici dəyərləri daha güclü dəstəklədiyi dövrlərə təsadüf edir”.
Bu korrelyasiya onu göstərir ki, yüksək narahatlıq insanları birləşdirən dəyərlərlə dəstəklənən qrup normaları və ənənələrində rahatlıq axtarmağa vadar edə bilər.
Tapıntılar havanın dəyişməsinin siyasi atmosferə də təsir etdiyini göstərə bilər. Məsələn, ABŞ-da prezident seçkilərinin noyabrda keçirilməsi Respublikaçılar Partiyasına kiçik üstünlüklər verə bilər, lakin araşdırmada aşkar edilən dəyişikliklərin seçki nəticələrinə təsir etdiyini söyləmək hazırda mümkün görünmür.
Bundan əlavə, birləşdirici dəyərlərin ön plana çıxdığı dövrlərdə ictimai asayişi pozan insanlara qarşı daha sərt cəzalar tətbiq etmək mümkündür.
Tədqiqatçılar böhran zamanı reaksiyaların mövsümi dəyişikliklərdən də təsirlənə biləcəyini düşünürlər. Məsələn, Covid-19 pandemiyasında qadağalara əməl olunmasının dərəcəsi insanların mənəvi dəyərləri ilə bağlıdır.
Digər tərəfdən, tədqiqatın bəzi məhdudiyyətləri var. İnternet üzərindən toplanan məlumatlardan başqa, tapıntılar müxtəlif mədəniyyətlərə aid olmaya bilər.
Üstəlik, iştirakçıların sayı çox olsa da, müxtəlif adamların cavablarını ehtiva edir. Komanda eyni insanlardakı dəyişiklikləri izləyən digər araşdırmaların daha aydın nəticələr ortaya qoyacağını düşünür.
