Moskva ilə Tehran arasında Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mübahisə son bir neçə gündə Rusiyanın Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizini aktivləşdirmək hüququnu dəstəklədiyini bəyan etməsindən sonra daha da şiddətlənib. Həyata keçiriləcəyi təqdirdə dəhliz Azərbaycanı Ermənistana, oradan Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsinə, oradan da Türkiyəyə birləşdirəcək. Əks istiqamətdə də Türkiyəni Naxçıvan və Azərbaycanla birləşdirəcək. Rusiya əvvəllər dəhlizin aktivləşdirilməsini dəstəkləməsə də, regionun tərkib hissələrinin birləşdirilməsinin özü üçün strateji və təhlükəsizlik atmosferi yaradacağını, dəhlizin NATO üzvü Türkiyəni Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiyaya birləşdirəcəyini, bundan sonra siyasi və hərbi inkişaflar yaranacağını düşünüb ehtiyyatlanırdı. Amma Ukrayna müharibəsi tənliyi dəyişdi.
Hafta.az-ın “Al Majalla”ya istinadən yazdığına görə, Rusiya ilə Ukrayna arasında iki ildən artıqdır davam edən müharibə ilə yanaşı, Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar bu ölkədən Avropaya dəniz nəqliyyatı daşımalarını da əngəlləyib. Ona görə də Rusiyanın yerüstü nəqliyyat marşrutlarına, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinə marağı artıb. Rusiya gözləyir ki, dəhliz işə salınarsa, özü üçün böyük iqtisadi səmərə verəcək, həmçinin Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqazı birləşdirən ənənəvi ticarət yollarını canlandıracaq, region ölkələrinin iqtisadiyyatını genişləndirəcək və qarşılıqlı ticarət həcmini artıracaq.
İran şimal sərhədindəki dəhlizdə iştirak edən ölkələrdən biri olsa da, Moskvanın təsdiq etdiyi tənlikdən kənarda qalıb. İranın Xarici İşlər Nazirliyi açıqlayıb ki, dəhliz qırmızı xəttdir və heç kim onu “keçə bilməz”. Tehran bilir ki, dəhlizin aktivləşdirilməsi yalnız öz zərərinə qüvvələr balansının dəyişməsinə gətirib çıxaracaq, Azərbaycanın Ermənistanın Sünik şəhəri vasitəsilə Naxçıvan Muxtar Respublikasına maneəsiz çıxışını təmin edəcək və bu, İranın Ermənistanla sərhədini ləğv edəcək.
Zəngəzur dəhlizi Ermənistan üzərindən İrana şimal ölkələri, Gürcüstan, Rusiya və digər Avropa ölkələrinə çatmağa imkan verir və Tehranda düşünürlər ki, dəhlizin aktivləşməsi bu marşrutu bağlayacaq. Dəhlizin reallaşdırılması həm də Rusiyaya Cənubi Qafqaz regionunda mütləq təhlükəsizlik nəzarətini təmin edəcək. Tehranın dəhlizin açılmasını qətiyyətlə rədd etməsinin başqa səbəbi də budur. Çünki region ölkələrinin siyasi təcrübələrinə görə, Zəngəzur dəhlizinə kim nəzarət edirsə, o, hakimiyyəti paytaxtlarına aparır.
Ukrayna ilə müharibənin yaratdığı təzyiqlər Bakı ilə Moskva arasında müttəfiqliyi gücləndirərək strateji səviyyəyə qaldırsa da, Moskva ilə Tehran arasında müttəfiqlik və ya münasibətlərdə dalğalanmalar davam edirdi. Bu, ekvivalentliyə əsaslanmayan münasibətdir, çünki Moskva Tehranı real tərəfdaş deyil, dəstəkləyici oyunçu kimi görür. Zəngəzur məsələsi də itirdiyi zamanda onunla oynadığının sübutudur. Hətta İranın sadiq dostu olan Ermənistan da son vaxtlar mövqeyini dəyişib, öz maraqlarını dostluqdan üstün tutub. Ermənistanı əvvəlki mövqeyini dəyişməyə sövq edən onun NATO-ya üzvlüyünü rədd etməsi və son Qarabağ müharibəsinə qətiyyətlə müdaxilə etməməsidir. Buna görə də İrəvan dərhal Moskvanın razılaşdırdığı geosiyasi razılaşmalarda iştirak edəcəyini bəyan etdi.
Nəhayət, Rusiya nüvə dosyesi və Yaxın Şərq regionunda milis fəaliyyətinə görə ona qarşı tətbiq edilən beynəlxalq sanksiyalardan əziyyət çəkdiyi təcrid əsasında İranı Zəngəzur dəhlizinin aktivləşdirilməsini qəbul etməyə məcbur edəcək kartların olduğuna əmindir. O hesab edir ki, müttəfiqinin yeni geosiyasi dəyişikliklərə boyun əymək və qəbul etməkdən başqa yolu yoxdur. O, razılıq və ya məcburiyyət yolu ilə özünü bu dəyişikliklərə inandırmaq gücünə güvənir.
"Dəhlizin həyata keçirilməsi yolu bağlayacaq. Eyni zamanda, bu, Rusiyaya Cənubi Qafqaz regionunda mütləq təhlükəsizlik nəzarətini təmin edəcək".
Həqiqət budur ki, Rusiya Qafqazın bu regionunda yeganə oyunçu deyil, ABŞ-ın da burada əlaqələndirici rolu var. Əslində Vaşinqton son Qarabağ müharibəsindən sonra Bakı ilə İrəvan arasında sülh yarada bildi. Türkiyənin Bakıda da böyük təsiri var. Bütün bunlar o deməkdir ki, Moskva Zəngəzur dəhlizinə birtərəfli nəzarət etməyəcək. O, Türkiyə ilə bərabər olmasa da, nəzarəti bölüşəcək. Hər halda, bu məsələdə yeganə uduzan İran olacaq, çünki o, Qafqazdakı ən mühüm strateji nöqtələrindən birini itirəcək. Rusiyaya qarşı çıxsa da, onu danlasa, təhdid etsə belə, onun yüksək tonlu açıqlamalarının hadisələrin gedişinə heç bir təsiri olmayacaq. Xüsusilə bu regionda güclü bazarlıq mövqeyi olmadığı üçün güc vasitələri Rusiya ilə üç qonşusu Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə arasında bölüşdürülür.
Diplomatik münasibət və siyasi bəyanatlar coğrafi və ya siyasi xəritələri dəyişdirmir, sadəcə hərbi əməliyyatlar onları dəyişdirir ki, bu da İran rejimi üçün çox baha başa gəlir və təhlükəlidir.
